تحریم ابزاری است در روابط بینالمللی که برخی از کشورها علیه کشورهای دیگر برای تحمیل سیاستهای خود بر آنها یا به قولی به عنوان پاسخ به نقض حقوق بینالملل به کار میبرند. این ابزار در مقایسه با جنگ هزینه کمتری دارد، هرچند میتواند آثار زیانبار و نامطلوب بشردوستانهای داشته باشد. از تحریم تعاریف مختلفی شده است که مولف کتاب حاضر این تعریف را برگزیده است: «اعمال ممنوعیت یا محدودیت سیاسی، اقتصادی، نظامی و نظایر آن برای تغییر رفتار یا سیاست خاص شخص مورد تحریم یا تنبیه او توسط یک سازمان بینالمللی، یک دولت یا گروهی از دولتها».

تحریم که متأسفانه ایران بعد از پیروزی انقلاب از آن رنج میبرد – تحریمی که ظالمانه بر او تحمیل شده است- مسئولیت دولتهای تحریمکننده را مطرح میسازد که در حقوق بینالمللی پذیرفته شده است. اسناد بینالمللی و قطعنامههای مختلف مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مسئولیت مدنی بینالمللی دولت تحریمکننده را تایید کرده است. مسئولیت بینالمللی دولتهای تحریمکننده از لحاظ اقتصادی هم واجد اهمیت است زیرا سبب میشود دولتها با توجه به فایده و زیان اقتصادی آن احتیاط بیشتری نشان دهند.

تحریم در روابط بینالمللی سابقه درازی دارد و از قرن نوزدهم معمول بوده، گاه با تایید سازمانهای بینالمللی و گاه بدون آن. تحریمهای ایالات متحده آمریکا علیه ایران از ظالمانهترین و گستردهترین تحریمهایی است که بر کشورها تحمیل شده است. این تحریمها پیش از سال 1385 بدون همراهی سازمان ملل و از سال 1385 به بعد چه بسا با همراهی شورای امنیت بوده و بسیاری نیز بدون تأیید شورای امنیت اعمال شده است. خصوصاً پس از پذیرش برجام ک قطعنامه‌های شورای امنیت منتفی شده ، امریکا تحریم‌های ظالمانه‌ای را اعمال کرده است. البته تحریمهای اتحادیه اروپا نیز چه بسا فراتر از قطعنامههای شورای امنیت بوده و بعد از برجام نیز ادامه یافته است.

با توجه به اهمیت این تحریمها، مطالعه مسئولیت مدنی بینالمللی دولتهای تحریم‌کننده نیز که موضوع کتاب حاضر است از اهمیت خاصی برخوردار است. خوشبختانه خانم دکتر سپیده راضی که جوانی فاضل و محقق و از بهترین فارغ‌التحصیلان دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران است این موضوع را مورد بررسی علمی قرارداده است و با استفاده از منابع مختلف: اسناد بینالمللی، اندیشههای حقوقی و رویه قضائی بینالمللی کتاب ارزندهای با عنوان «مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم» فراهم آورده که اینک به خوانندگان عزیز بویژه حقوقدانان تقدیم میگردد.

ما تألیف این کتاب ارزنده را به مولف فاضل آن تبریک میگوییم و مطالعه آن را به همه حقوقدانان، به ویژه متخصصان و علاقهمندان به مسئولیت مدنی بینالمللی دولت توصیه میکنیم و توفیق روزافزون مولف را از خداوند بزرگ خواهانیم.

دیباچه به قلم دکتر لعیا جنیدی

تداوم اعمال تحریمها علیه ایران و آثار زیانبار آن بر بخشهای مختلف اقتصادی و سایر بخشها شامل نظام سلامت و درمان و عرصه علمی کشور، لزوم بررسی مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم را به عنوان یک نیاز اساسی مطرح نموده است. از بایسته‌های بررسی روشمند این موضوع روشن کردن ابعاد ماهوی تحقق مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم به هدف احراز ثبوت حق، و تبیین ابعاد شکلی و آیینی آن به هدف اثبات این حق در مراجع صالح قضایی و غیرقضایی در سطح ملی و بینالمللی است.

پژوهش حاضر، به عنوان پژوهشی جامع در مورد مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم، در سه فصل ابعاد ماهوی و شکلی موضوع را با تمرکز بر تحریمهای سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا که بیشترین تحریمها را علیه ایران اعمال کردهاند، تحلیل میکند.

در فصل اول با عنوان «شناخت مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم و بررسی عملکرد تقنینی ایران در مورد آن»، افزون بر طرح دیدگاههای فکری حاکم بر اعمال تحریم و مبانی مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم ار نظر حقوق بین‌المللی و حقوق تطبیقی، برای شناخت بهتر موضوع از موضع نظام حقوق موضوعه ایران، عملکرد تقنینی کشور در مورد مسئولیت مدنی دولت خارجی، با توجه به قوانین متعددی که در این زمینه وضع شده است، به هدف شناسایی ظرفیت، نواقص و خلأهای آن، مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم، با عنوان «ارکان و آثار مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم»، ارکان و آثار مسئولیت مدنی دولت یا سازمان بینالمللی تحریم کننده، برای احراز تحقق این مسئولیت در مرحله ثبوت حق، تحلیل و تبیین شده است. در نهایت در فصل سوم با عنوان «ابعاد شکلی و آیینی دعاوی مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم»، مراجع صالح قضایی و غیرقضایی در سطح ملی و بینالمللی معرفی و نحوه طرح و پیگیری آن شامل مبانی صلاحیتی، نحوه رسیدگی، تعیین خواهان و خوانده دعاوی و دیگر جنبه‌های شکلی و آیینی تشریح شده است.

این پژوهش نشان میدهد با احراز تحریمهای مغایر با موازین حقوق بینالملل از حیث حدود اختیار نهاد تحریمکننده و موارد نقض تعهد بینالمللی و سپس قابلیت انتساب آن به یک دولت یا سازمان بینالمللی، مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم تحقق می‌یابد و در صورت وجود رابطه سببیت میان خسارات و تحریمها، نهاد مسئول، متعهد به جبران خسارت نیز میشود. با احراز حقانیت اشخاص زیاندیده، طرح و پیگیری این مسئولیت در مراجع صالح با لحاظ مبانی صلاحیتی و شرایط خاص هر یک از آنها امکانپذیر است.

با روشن شدن ابعاد شکلی و ماهوی مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم، مسیر دادخواهی زیاندیدگان برای مطالبه حق خویش تسهیل میشود. همچنین، در کنار دستیابی آنها به نتیجه مطلوب، با اثبات اثر گذاری تحریمها بر جمعیت غیرنظامی در مراجع صالح، امکان حصول نوعی همگرایی جهانی بر کاهش اعمال تحریمهای مغایر با موازین حقوق بینالملل فراهم گردد.

بدین ترتیب، کتاب حاضر با بررسی دقیق ابعاد ماهوی و آیینی مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم با نگاه تحلیلی و تکنیکی مرسوم در حقوق خصوصی و با لحاظ جنبه‌های بینالمللی آن، اثری جامع، همراه با نو آوری‌های ارزشمند در این زمینه خلق کرده است. برای نویسنده پژوهشگر و تلاشگر این اثر، سرکار خانم دکتر سپیده راضی،آرزوی توفیق بیشتر دارم و از استادان حقوق و دیگر شاخه‌های مرتبط علوم انسانی، قضات، وکلا، دانشجویان و همه محققان علاقمند به این حوزه دعوت می‌کنم که ضمن مطالعه این کار علمی مفید، دیدگاه‌ها و پیشنهادهای خود را برای تکمیل و ارتقا آن ارایه نمایند.

مسئولیت مدنی ناشی از اعمال تحریم ها 0 8

دیباچه به قلم دکتر سید حسین صفایی

دیباچه به قلم دکتر لعیا جنیدی

نظر دهید

گزارش